Otizm, ya da pek bilinmeyen adıyla Otizm Spektrum Bozuklukları (OSB), belirtileri erken yaşlarda görülmeye başlayan, yaşam boyu devam edebilen; etkileşim ve iletişim alanında belirgin gecikme, sapma ve kısıtlayıcı ilgi alanları ile kendini gösteren karmaşık nörogelişimsel bir bozukluk. En önemli belirtileri ilişki kurma ve etkileşime girmede zorluk, iletişimin yetersiz olması ve tekrarlayan davranışlar.
Otizm, son dönemde bir televizyon kanalında yayınlanmaya başlayan ve Otizm Spektrumu Bozukluğu olan bir doktorun hikayesini anlatan dizi sonrası geniş kitlelerce merak edilmeye başlandı. Konu ile ilgili konuştuğumuz İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatri Kliniği sorumlusu Doç. Dr. Sibel Durak, spektrumun kelime anlamı olarak çeşitlilik, yelpaze demek olduğunu, Otizm Spektrumu Bozukluğu denmesinin sebebinin ise otizmde görülen belirtilerin her çocukta farklı düzeyde bulunmasından kaynaklandığını belirtti.
Bazı otizmli çocuklarda bütün belirtilerin belirgin şekilde görüldüğünü, bazı otizmli çocuklarda ise çok daha hafif düzeyde gözlendiğini söyleyen Durak, sözlerine şöyle devam etti: OSB olan her çocukta farklı belirtiler olabilmektedir. Ancak temel belirtiler sosyal–iletişimsel alanda yetersizlikler, sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak Otizm belirtileri göz teması kurmamada yetersizlik, konuşanın yüzüne bakmaması, konuşmama, komutları anlamama, ilişki kurma ihtiyacı hissetmeme, kucağa alınma ya da dokunmaya karşı aşırı tepki veya tepkisizlik, bazı nesnelere/oyuncaklara karşı aşırı ilgi, sosyal gülümsemenin olmayışı, oyuncakla uygun oynamama, tekrarlayıcı hareketler ve ilgi alanları, işaret ettiğiniz objeye bakmama, yalnızlığı tercih etme, ismine tepki vermeme ve gıda tatlarına duyarlılık şeklinde olabilir.
Ne zaman doktora başvurmalıyız?
Aile, en sık çocuğun etrafa ilgisiz, tepkisiz olması, konuşmasının gecikmesi; akranları konuştuğu halde hiç kelime çıkarmaması ya da daha önce “anne, baba” gibi tekli kelimeleri söyleyebilirken son aylarda bu kelimeleri söylememesi nedeniyle doktora başvurur.
Otizm Spektrum Bozuklukları (OSB), Sosyal–iletişimsel alanda yetersizlikler ve sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanları ile seyretmektedir. Otizme ait belirtiler bazı çocuklarda gelişim basamaklarının erken dönemlerinde başlarken, bazı çocuklarda ise normal seyreden bir gelişim döneminden sonra gerileme veya aksaklıklar şeklinde ortaya çıkabilir. Bahsettiğimiz belirtileri çocuklarında görmeye başlayan anne babaların vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmaları gerekir.
Hangi doktora gitmek gerekir?
OSB tanısı çocuk ergen psikiyatristleri tarafından, klinik belirtilerin değerlendirilmesiyle konulmaktadır. Teşhis konmasını sağlayacak herhangi bir görüntüleme yöntemi (MR vs), tetkik (EEG, kan tetkikleri, ağır metaller, vs) yoktur. ‘Ulusal Otizm Eylem Planı’ kapsamında aile hekimleri tarafından değerlendirildikten sonra çocuk ergen ruh sağlığı uzmanına değerlendirmesine ihtiyaç duyulan riskli çocuklar kamu hastanelerimize bağlı çocuk ergen psikiyatri polikliniklerine yönlendirilmekte ve tanı süreci başlatılmaktadır.
Otizm ne kadar yaygın?
Otizm spektrum bozuklukları (OSB), 1970 li yıllara kadar nadir görülen bir hastalık olarak kabul edilmekteydi. 2000 li yıllara gelindiğinde yapılan çalışmalarda Otizm sıklığının giderek arttığı belirlenmiştir. Amerika Hastalıkları Kontrol Merkezi verilerine göre Otizm Spektrum Bozukluğunun görülme sıklığını; 2006 yılında 150, 2012 yılında 88, 2014 yılında 64 ve 2018 yılında 59 çocuktan birinde olarak yayınlanmıştır. Kardeşinde OSB olan çocuklarda risk daha yüksektir. Ülkemizde OSB’nin yaygınlık oranlarına ilişkin bir çalışma bulunmamaktadır. Milli Eğitim Bakanlığından alınan verilere göre 2014 yılında zorunlu eğitim çağındaki OSB olan çocukların sayısı 16.837 olarak açıklanmıştır.
Aşı otizme neden olmaz…
Otizm erkeklerde kızlardan 3-4 kat daha fazla görülmektedir. Ancak erkeklere oranla kızlarda daha ağır seyredebilmekte ve zeka geriliğinin daha fazla eşlik ettiği bilinmektedir.
Otizm belirtileri beynin farklı gelişmesiyle ortaya çıkmaktadır; nedeni tam olarak henüz bilinmemektedir. Çoğul genetik faktörler ve gen çevre etkileşimi ile ilişkili, erken başlangıçlı bir nörogelişimsel bozukluktur. OSB ile ilişkili çevresel faktörler tam olarak bilinmemektedir; ancak ileri baba yaşı önemli bir risk faktörü olarak görünmektedir. Aşıların otizme yol açmadığı kesin olarak kanıtlanmıştır.
OSB olan bireylerle yapılan beyin görüntüleme çalışmaları, birçok beyin bölgesinde anormallik olduğunu ortaya koymuştur. Beyinde değişimlerin başlama yaşı 6-12 aydır. Bu çocukların erken dönemde baş çevreleri ve beyin hacimleri daha büyüktür. Ancak beyin hacmindeki bu büyüklük erken çocukluk döneminden sonra devam etmemektedir.
Erken tanı önemli…
Otizm tedavisinde erken tanının önemli olduğuna değinen Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatri Kliniği sorumlusu Doç. Dr. Sibel Durak; hastalık tanısının klinik değerlendirme ile davranışsal özelliklere dayanarak konduğunu, OSB tanısının gelişmiş ülkelerde dahi gecikebildiğini söyledi. Bozukluğun şiddeti, düşük sosyoekonomik düzey, bakım veren kişilerin OSB erken belirtilerini bilmemesi, kaynakları yetersiz bölgelerde yaşamak ve tanıdan önce fazla sayıda klinisyene başvurmanın OSB tanısının gecikmesine neden olduğuna dikkat çeken Durak; Otizmli hastaların önemli bir kısmında belirtiler 13-14 aylık iken görülmeye başlar. Erken tanı sonrası yapılan tedavi daha etkili olduğu için belirtilerin ilk dönemlerinde tanınması çok önemlidir, dedi.
